سیر جعل و تحریف در کلام امام علی (ع) از جاحظ تا لوئیس معلوف

قدیم ترین اثر ادبی عربی که سخنان علی (ع) را جمع آوری کرده است، کتاب (مائه کلمه من کلمات الامام علی ) تألیف جاحظ (متوفی 255) است که 100 حکمت را از آن حضرت نقل کرده است. بر اساس این تحقیق، در متون ادبی پس از جاحظ به 59 مورد از این سخنان دست یافته ایم که یا بی نام و نشان و یا منسوب به دیگران آمده است. در این میان به دقت و امانتداری ثعالبی (متوفی 429) سخت باید تردید کرد زیرا 17 مورد از این کلمات را در آثار خود به دیگران نسبت داده، در حالی که آنها را در کتاب الاعجاز و الایجاز خود به علی (ع) نسبت داده است. از نکات شگفت دیگر انتساب 13 مورد از این کلمات به ابن معتز است که به لحاظ زمانی غیر ممکن است. نتیجه این تحقیق اشاره به 18 حکمت عربی است که در دو کتاب مجمع الامثال و فرائد الادب به عنوان ضرب المثل عربی آمده حال آنکه بر اساس سخن جاحظ از کلمات علی (ع) است. دیگر اینکه این مشت که نمونه ای از خروار است محققان و پژوهشگران را دعوت به دقت و تأمل جدی در انگیزه های ادیبان و صاحب نظرانی می کند که موجب شک و تردید در صحت انتساب برخی خطبه ها و کلمات علی (ع) در نهج¬البلاغه شده اند.